Szkoła Podstawowa im. Grzegorza Piramowicza w Kłomnicach

 1. NAJSTARSZE DZIEJE SZKOŁY W KŁOMNICACH

         Powstanie szkoły w Kłomnicach wiąże się z likwidacją w 1773 r. zakonu jezuitów oraz z powstaniem w Polsce pierwszego na świecie ministerstwa oświaty, czyli Komisji Edukacji Narodowej.  Wtedy działała niewielka szkółka parafialna. O najstarszych dziejach szkoły dowiadujemy się dzięki pracy przedwojennego badacza szkolnictwa Teodora Wierzbowskiego, który tak przedstawia pierwsze lata szkoły:

       […] Nauczyciel [...] w raporcie z 31 stycznia 1791 podaje opis uczniów 21 uczacych się u niego od 1 stycznia; z pomiędzy nich pochodzi z Kłomnic 9, z Borkowic 3, z Michałowa 1, z Pacieszowa 3, z Rzyczek 1, z Mostków 1, z Zawady 2, z Pustkowia 1. […]

         Szkoła w Kłomnicach była więc szkołą niewielką, prowadzoną przez nauczyciela Józefa Dąbrowskiego. Był to pierwszy nauczyciel w Kłomnicach, niestety, niewiele o nim wiemy. Z zapisu raportu Dąbrowskiego możemy się dowiedzieć o ilości uczniów i wiedzy, którą uczniowie nabywali. Obok nauki czytania, pisania, rachunków, pojawiły się przedmioty zgodne z zaleceniami Komisji Edukacji Narodowej. Nauczana była geografia i historia naturalna. Uczniowie z tą wiedzą mogli się kształcić na następnych szczeblach nauki. Była także grupa żeńska, która funkcjonowała pod opieką żony Dąbrowskiego. Nauka dziewcząt zapewne dotyczyła praktycznych umiejętności w domu i gospodarstwie. Istotną rolę odgrywał proboszcz kłomnicki, który zajmował się kontrolą nauczanego materiału.

         Pierwszy raport nauczyciela z Kłomnic podaje liczbę uczniów.  Należy sądzić, że podana liczba 21, nie obejmuje wszystkich pobierających naukę. Jak twierdzi Dąbrowski, druga połowa większa jest przygotowywana do służby w kościele parafialnym. Podana więc wyżej liczba nie obejmuje dziewcząt. Możliwe więc, że całkowita liczba uczniów w Kłomnicach w pierwszych latach jej istnienia mogła sięgać nawet 100.

         Problemy z finansowaniem szkoły prawdopodobnie doprowadziły do upadku tej placówki. Nie wiemy, z jakich powodów kościół w Kłomnicach przestał finansować szkołę. Należy sądzić, że jedną z przyczyn były zawirowania polityczne w kraju.

2. SZKOŁA W KŁOMNICACH W XIX W.

Następnym etapem działania szkoły były czasy rusyfikacji i tzw. nocy apuchtinowskiej w okręgu warszawskim. Czasy po uwłaszczeniu chłopów w Królestwie Polskim to okres intensywnej rusyfikacji, której skutki szczególnie widoczne były w oświacie. Władze namawiały ludność wiejską do zakładania szkół. Nadzór oraz odpowiedni nauczyciele sprzyjał polityce antypolskiej.

W takich okolicznościach na zebraniu wiejskim w Kłomnicach w listopadzie 1867 r. mieszkańcy miejscowości podjęli decyzję o powstaniu szkoły. Przeznaczyli na ten cel 3 morgi ziemi, opał oraz fundusze – 100 rubli na płacę dla nauczyciela oraz 30 rubli na inne wydatki. Mieszkańcy nawet podpisali umowę z kandydatem na nauczyciela Stanisławem Borczykowskim. Władze szkolne, najpierw gminy Kruszyna, a następnie zwierzchnik łódzkiego Kuratorium E. von Berg  sprzeciwiły się pomysłowi kłomniczan. Pretekstem do odrzucenia prośby mieszkańców Kłomnic były także wymogi finansowe. Po upadku powstania styczniowego oświata w królestwie polskim przeżywała istotne zmiany. Stojący na czele nowo powstałego Okręgu Naukowego Warszawskiego Teodor Witte zajął się zmianami w sieci szkół początkowych oraz ich uposażenia. Za podstawę obowiązkowej składki szkolnej Witte przyjął liczbę dymów. Według tego kryterium w szkołach wiejskich obejmujących 190 dymów ( odpowiadającym Kłomnicom ), budżet szkolny miał wynosić 260 rubli, a pensja nauczyciela 200 rubli. Kwota ta miała pochodzić ze składek mieszkańców wsi oraz z dofinansowania państwa.

Wydaje się więc, że warunki zaproponowane przez mieszkańców Kłomnic powinny zadowolić władze oświatowe. Suma 130 rubli wraz z dofinansowaniem państwowym wystarczyłaby na funkcjonowanie szkoły. Dlatego nie finanse były przyczyną odmowy władz, ale jak już wyżej wspomniano osoba nauczyciela.

Opór mieszkańców Kłomnic doprowadził jednak do otwarcia szkoły. Nastąpiło to 7 kwietnia 1868 r., na warunkach łódzkiej Dyrekcji Szkolnej. Nauczycielem został akceptowany przez władze rosyjskie,  19 letni absolwent Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Mikołaj Wojciechowski. Budżet nowej szkoły nie odbiegał od pierwotnej propozycji. Dodatkową kwotą na rzecz utrzymania budynku szkolnego było 127 rubli.Budynek szkoły był drewniany i kryty słomą. Wewnątrz były tylko trzy pomieszczenia. Jedna izba przeznaczona była dla nauczyciela, w drugiej odbywały się lekcje, w trzeciej przechowywano opał. Budynek przeznaczony na szkołę nie był nowy. W 1876 r. słomiany dach uległ zniszczeniu. Dalsze lata to pogarszające się warunki pracy. Ostatecznego dzieła zniszczenia dokonał pożar szkoły, który miał miejsce 6 maja 1896 r. Wobec takiej tragedii mieszkańcy Kłomnic zorganizowali zbiórkę pieniędzy na odbudowę szkoły, którą już w grudniu 1896 r. oddano do użytku. Nowa szkoła przetrwała ponad 100 lat. 15 lat temu ostatecznie budynek rozebrano, a miejsce na którym stał, przeznaczono na parking.

Szkoła w Kłomnicach, jak również inne tego typu placówki, były narzędziem rusyfikacji. Rozporządzenie Apuchtina z 1 marca 1897 r. ustalało, że szkoły początkowe jednoklasowe mają kurs trzyletni z podziałem uczniów na trzy oddziały jednoroczne. Nacisk kładziono przede wszystkim na naukę języka rosyjskiego, na co przeznaczano 8 godzin w tygodniu.

3. SZKOŁA W KŁOMNICACH W LATACH 1918 - 1939.

Wraz z I wojną światową zmieniła się sytuacja prawna szkoły. Powołanie namiastki rządu polskiego przez Niemców w 1917 w formie Rady Regencyjnej było dla wielu Polaków nadzieją na odzyskanie niepodległości. Zmiany systemu prawnego dotknęły również oświatę. 1 listopada 1917 roku szkoła w Kłomnicach została przejęta przez Radę Regencyjną jako jednoklasowa mieszana.

Wraz z odzyskaniem niepodległości w 1918 r. kierownikiem został Wacław Centkowski.  Wspomnienia Centkowskiego, które znajdują się w szkole  w Kłomnicach, pokazują,  jak trudnego podjął się zadania. Sad i ogródek szkolny były całkiem zarośnięte i nie nadawały się do użytku. Dopiero mieszkańcy Kłomnic, za namową kierownika, pomogli uporządkować teren szkolny, wybudować ogrodzenie oraz przeprowadzić niezbędne remonty. Powoli szkoła w Kłomnicach zaczęła się rozwijać i powiększać. 1 września 1922 kłomnicka placówka rozpoczęła swe funkcjonowanie jako szkoła czteroklasowa mieszana, a w  1923 jako sześcioklasowa. Początek roku szkolnego 1924/1925 to już 7 klas.

Wówczas to naukę pobierało aż 500 uczniów. Szkoła była jedyną tak dużą w okolicy. Wielu uczniów pokonywało codziennie wiele kilometrów, by dostać się do szkoły. Jak wynika z zachowanych dokumentów, niektórzy z nich pochodzili z miejscowości odległych o 10 i więcej kilometrów. Pochodzili oni m.in. z Adamowa, Borowna, Chorzenic, Gidel, Skrzydlowa, Teklinowa

Pierwszy powojenny kierownik Kłomnic nie cieszył się zbyt długo pracą. Przeciążenie i zbyt intensywny tryb życia były pewnie przyczyną gruźlicy, na którą zapadł Centkowski. Kierownictwo szkoły objęła nauczycielka Anna Baranówna, a po niej Jan Helbrych, który pełnił te funkcję do 1929 r., po nim kierownikiem został szczególnie zasłużony dla Kłomnic Władysław Borczyk. Jego też staraniem szkoła zaadaptowała nowy budynek. Sąd Grodzki, który przestał działać w 1932 roku,  przekazał swą murowaną siedzibę na potrzeby szkoły. Nowy budynek mieścił pięć sal lekcyjnych. Nie były to jednak warunki odpowiadające potrzebom szkoły, dlatego ciągle trwały zabiegi o poprawę warunków nauki. Często zawieszano lekcje z powodu niskiej temperatury panującej w klasie. Lekcje odwoływano przy 30 – 40 % absencji uczniów. Społeczeństwo Kłomnic jednak nie było w stanie ponieść kosztów budowy nowej szkoły ani rozbudowy istniejącej, dlatego warunki pracy nie zmieniły się do wojny.

Ważnym etapem w rozwoju szkoły było przemianowanie szkoły na Publiczną Szkołę Powszechną III stopnia. Wtedy też oficjalnie w dokumentach szkolnych pojawia się patron szkoły, którym jest ks. Grzegorz Piramowicz. We wcześniejszych dokumentach nie widnieje imię patrona. W szkole działała wówczas drużyna harcerska. Powstała zapewne w 1919 r., jednak dopiero w 1933 r. w rejestrze Komendy Hufca Radomsko  pojawia się nazwa drużyny z Kłomnic i funkcjonuje ona jako 23 Drużyna im. Zawiszy Czarnego.  Założycielem  i długoletnim drużynowym był Wacław Foks, a opiekunem  z ramienia środowiska kłomnickiego został nauczyciel Mikołaj Hryciw.

4. II WOJNA ŚWIATOWA I CZASY POWOJENNE

Wraz z wybuchem II wojny światowej kierownik szkoły Władysław Borczyk został powołany do wojska. Wrócił po kapitulacji Warszawy, jednak długo nie cieszył się wolnością, gdyż już 10 września 1940 r. został aresztowany i wywieziony do obozów koncentracyjnych, najpierw do Buchenwaldu, a następnie do Dachau. Wojnę przeżył, by przejąć ponownie funkcję kierownika szkoły.

Wobec nieobecności Borczyka kierownikiem szkoły był Jan Helbrych. W trakcie okupacji w szkole kwaterowali Niemcy. Ich obecność nie zakłóciła działalność placówki, mimo że w sierpniu 1942 zawieszono jej działalność na kilka miesięcy ze względu na składowanie zboża w budynku szkoły. Frekwencja uczniów też nieco zmalała i wahała się od 328 do 346. Wraz  z polskimi dziećmi uczyły się także dzieci żydowskie.

Ze względu na to, że rozporządzenie gubernatora Hansa Franka z końca października 1939 r. zlikwidowało szkoły wyższe, średnie oraz w istotny sposób okroiło program nauczania w szkołach powszechnych, zdecydowano się na zakładanie tajnych kompletów. Z relacji Zbigniewa Majewskiego takich kompletów było kilka. Prowadzili je m.in. dr Jungman, Zbigniew Centkowski, Franciszek Witczak, Jerzy Pindych. W szkole działała również Spółdzielnia Uczniowska i Szare Szeregi.

Po II wojnie światowej powołano do życia Zbiorczą Szkołę w Kłomnicach. W latach 50 – tych społeczeństwo Kłomnic wybudowało nowy budynek wraz z niewielką salą gimnastyczną. W 1959 r. w okresie, gdy dyrektorem szkoły był Władysław Borczyk, po feriach zimowych uczniowie rozpoczęli naukę w nowej szkole.

W tym czasie reaktywowała się15 Drużyna Harcerska im. Poległych Harcerzy z drużynowym Jędrzejem Moderskim.. Mimo, że oddział ten funkcjonował od 1945 r., to władze komunistyczne nie pozwoliły na pełną działalność.

W 1978 r., gdy dyrektorem był Henryk Przech, ponownie nadano szkole imię patrona ks. Grzegorza Piramowicza, zasłużonego działacza z czasów działalności Komisji Edukacji Narodowej.

W następnych latach funkcję dyrektora pełnili kolejno: Tadeusz Buchwald, Lucjan Wojciechowski, Jadwiga Dolniak, Krzysztof Wójcik i Barbara Kanoniak. W 1999 r. powołano do życia Gimnazjum w Kłomnicach, które funkcjonowało do 2019 roku. Gimnazjum i szkoła podstawowa tworzyły Zespół Szkół w Kłomnicach. W 2002 r. wybudowano halę widowiskowo - sportową, a sześć lat później tzw. łącznik. Od roku 2018 funkcję dyrektora Szkoły Podstawowej w Kłomnicach pełni Agnieszka Rataj, natomiast wicedyrektorem jest Elżbieta Owczarek.

opr. dr Robert Owczarek